Қазақстанның қасиетті нысандары

Қазақстанның киелі байлығы

Президенттің «Рухани жаңғыру» мақаласы бойынша «Туған жер», «Қазақстанның киелі жерлері» жобалары іске асырылуда. Бұл-қазақстандықтардың рухани жаңғыруы. Әрбір адам жасына, әлеуметтік жағдайына, ұлтына қарамастан өз жерінің, ата-бабаларының, өз елінің тарихын білуге, құрметтеуге және сақтауға міндетті.

Қостанай облысының жері тарих және мәдениет ескерткіштеріне бай. Кесенелер, ежелгі қалашықтар, қоныстар бүгінгі күнге дейін өткен ғасырлардың құпияларын сақтап келеді.

Торғай геоглифтері

Торғай геоглифтері Үштоғай төрттағаны және Торғай трикветрімен (ежелгі сакралды ою-өрнек символы) ұсынылған. Бұл нысандар Амангелді ауданында орналасқан.

Геоглифтер- тек үлкен биіктіктен көруге болатын жер бетіндегі бедерлі геометриялық өрнектер. Торғай ойысының аумағында оларды алғаш рет 2007 жылы Дмитрий Дей «Google Earth» бағдарламасының, ашық қолжетімділігіндегі ғарыштан түсірілген суреттерді зерттеген кезде ашты.

Әзірге аймақта геоглифтердің бірнеше түрлері белгілі: шаршы, свастика, кресттер, сақина және сызықтар.

«Үштоғай төрттағаны» Үштоғай ауылының маңында орналасқан. Бұл белгіленген диагональдары бар геометриялық фигура. Шаршының бүйірінің ұзындығы шамамен үш жүз метр, диагоналының ұзындығы төрт жүз метрден асады.

Қорғандардың бірінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді, бірақ олжалар табылған жоқ. Қорғандардың тақ саны, ғалымдардың

пікірінше, символдық мағынаға ие, өйткені көптеген халықтарда тақ және жұп символдары  ерлер мен әйелдердің, аспан мен жердің қарсылығын білдірді. Алдын ала археологтар алаңды соңғы қола дәуірі мен біздің дәуіріміздің алғашқы ғасырлары арасындағы салттық-киелі нысандарға жатқызады.

«Торғай трикветрі» немесе Торғай үш сәулелі свастикасы үш сәуле түріндегі жер үйіндісін білдіреді, олардың әрқайсысы ұштары сағат тіліне қарсы бүгілген ирек пішінді фигурамен аяқталады. Свастика диаметрі 90 метр шеңберге сәйкес келеді. Ғалымдар бұл құрылысты қола дәуірінен орта ғасырға дейін созады. Археологтар Торғай свастикасы қандай да бір кланға немесе қауымға жататындығын болжайды.

Қамысты бекіністі қонысы

Қамысты бекіністі қонысы, жасы төрт мың жылдан асатын Қазақстан аумағындағы ежелгі үнді-еуропалық тайпалардың байырғы қала мәдениетінің жалғыз ескерткіші.

Ескерткішті 1990 жылы Логвин археологиялық экспедициясы ашты, ол оған «Комаровка қонысы-12» атауын берді. Ол алты тұрғын үйдің қуыстарынан тұрды, онда керамика мен сүйек ұшы табылды, осы табылған заттар қола дәуіріне жатады.

Бірнеше жылдан кейін мұнда керамика, тас және сүйек бұйымдары, сондай-ақ жануарлардың сүйектері табылды. Содан кейін Геннадий Зданович ескерткіш әйгілі «қалалар еліне» жатқызылып, арийлердің жиырма бекіністі қоныстарының құрамына кірді.

«Қалалар елі» Челябі, Орынбор облыстарының, сондай-ақ Башқұртстан мен Қостанай облысының аумақтарында орналасқан. Қалашықтар диаметрі 350 шақырым болатын аумаққа таралған, олардың ішіндегі ең танымалы-Египет пирамидалары мен Вавилонмен бірдей саналатын қасиетті ежелгі Аркаим қаласы. Ғалымдардың пікірінше, бұл қалалар әртүрлі рәсімдер өткізілетін рухани орталықтар болған.

Екідің діни ескерткіші

Екідің ескерткіші 8-9 ғасырларға жатады. Ол Екідің ауылының жанында, Қара Торғай өзенінің жағасында орналасқан және екі «дына» – ауыл атауын берген жабайы тастан жасалған сфералық пішіндегі сәулет құрылысы. Ескерткіштер арасындағы қашықтық 4 шақырым. «Екідің 1» өзеннің сол жағалауында, «Екідің 2» – оң жақта, үлкен қашықтықтан өте айқын көрінетін төбеде орналасқан.

Академик Алкей Марғұланның пікірінше, Қазақстан аумағында сирек кездесетін, «үйтас» атауымен белгілі құрылыстар қазақтың көне «шошалы» тұрғын үйі түрінде салынған, мүмкін олардың киелі, салттық мәні болған шығар.

Жергілікті аңыздарға сәйкес, 17-18 ғасырларда ескерткіштер тұрған төбелер арасындағы алқапта қанды шайқас болған. Дәл осы жерде соғысушы рулардың қолбасшыларының ставкалары болды.

Барақ Жанұзақұлы Кесенесі (Қарабалуанұлы)

Батыр Барақ Жанұзақұлы 1696 жылы қазіргі Қостанай облысының Жангелді ауданында дүниеге келген. Әкесі Жанұзақ Алдиярұлы балуан болған.

Жас кезінде Барақ батырды «әулие» деп атаған, тек атақты емшілер, пайғамбарлар мен айуандар ғана аталған. Емшілік сыйын ол Төле бидің туған жиені Жасқананың анасынан мұра еткен.

Барақ батыр Бұланты мен Аңырақай шайқастарына қатысты. Бұқар жырау өз еңбектерінде Барақ батырды өте батыл жауынгер ретінде еске алады. Өзінің адал қызметі арқылы Батыр Абылай ханның сенімін ақтады. Сондай-ақ, Барак үлкен физикалық күші бар адам ретінде танымал болды.

Барақ батыр қартайғанға дейін өмір сүріп, оның денесін Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне апарып, әкесінің жанына жерлеуді өсиет еткен.

Екі ғасырдан астам уақыт бойы Қазақстанның ғана емес, Ресейдің шекаралас аймақтарының мұсылмандары Барақ батырдың қабіріне дұға ету, сондай-ақ құрбандық шалу рәсімдерін өткізу үшін келіп отырған.

Барақ батыр кесенесі бірнеше рет қайта жаңғыртылып, 1996 жылы ескі мазар жаңартылды.

Кейкі батыр кесенесі

2017 жылы Амангелді ауданының Тасты ауылында Кейкі батырдың кесенесі салынды. Дәл осы жерде оның қалдықтары жерленген. Кесене-биіктігі он бес метр, күмбезі бар, жарты ай орнатылған құрылым. Мазардың ішінде қабір басына қойылған ескерткіш және батырдың портреттері мен үш тілдегі мәтіні бар екі мемориалдық тақта бар.

Нұрмағамбет Көкембаев 1871 жылы Қостанай облысы Байтұма шатқалында дүниеге келген. Батыр Орта жүздің Құлан қыпшақ руынан шыққан.

«Кейкі» – гермит дегенді білдіреді, ол аңшының ерекше өмір салты үшін лақап аталды. Ол әр түрлі қаруды шебер меңгерген және өте мерген болған. Ұлт-азаттық қозғалыс кезінде Амангелді Иманов пен Әбдіғаппар хан, батыр үздік атқыштар отрядын басқарды.

Амангелді Иманов қайтыс болғаннан кейін Кейкі батыр өзінің жақын серіктестерімен бірге Ұлытау және Қызылқұм тауларында жасырынып, 1923 жылға дейін Кеңеске қарсы күрес жүргізді. Сол жылы ол қызыл әскердің қоршауына түсіп, ұзақ шайқастың нәтижесінде өлтірілді.

Батырдың шабылған басы оның өлімінің дәлелі ретінде алдымен Орынборға, кейін Санкт-Петербургке жіберілді, содан кейін оны Кунсткамера деген атпен танымал Антропология және этнография мұражайына тапсырды.

Тек 2016 жылы Кейкі батырдың сүйегі Қазақстанға қайтарылды. Аты аңызға айналған батырдың келбетін қалпына келтірумен Венгр антропологтары айналысқан.